فَالْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنكُمْ فِدْيَةٌ وَلَا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا ۚ مَأْوَاكُمُ النَّارُ ۖ هِيَ مَوْلَاكُمْ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿١٥﴾
پس امروز نه از شما و نه از کسانی که کافر شده اند، غرامتی پذیرفته نمی شود. جایگاه شما آتش است و همان سزاوار شماست، و بد سرانجامی است (۱۵)
در این آیه کفار را هم به منافقین اضافه کرده تا بفهماند که منافقین هم در واقع کافرند، و تنها فرقی که کفار با ایشان دارند این است که کفر خود را علنی و اظهار میکنند، بنابراین؛ مؤمنان همه ی کفار را مورد خطاب قرار میدهند، که امروز هرکس در گرو عمل خویش است، اینجا مثل دنیا نیست که بتوانید با دادن رشوه جرم خود را بخرید، امروز از کسی فدیه و عوض نمی گیرند، و شما نمی توانید از این راه خود را از عذاب خلاص کنید. سپس با طعنه به آنها می فرماید: تنها یاور شما آتش است؛ مثل این که به جنایت کاری بگویند: راه نجات تو و تنها یاورت چوبه ی داراست! و ممکن هم هست کلمه ی مولی این معنا را هم برساند که چون کفار در دنیا برای رفع حوایج زندگی شان غیر خدا را میخواندند، و حقیقت غیر خدا، در قیامت همان آتش است، پس مولای شان خواهد بود، چون همین آتش است که حوایج آنان را برمی آورد، طعامی از زقوم، شرابی از حمیم، جامه ای بریده از آتش، همسرانی از شیطان ها و مسکنی در درون دوزخ برایشان فراهم میکند.
أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّـهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿١٦﴾
آیا برای کسانی که ایمان آورده اند وقت آن نرسیده است که دل هایشان به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده نرم و خاشع گردد؟ و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آنها کتاب داده شد پس زمان بر آنها طولانی شد و دلهایشان را قساوت گرفت و بسیاری از آنها فاسق بودند (۱۶)
این آیه شریفه سرزنشی است به مؤمنین به خاطر قساوتی که دل هایشان را گرفته، و در مقابل ذکر خدا خاشع نمی شوند، حقی هم که از ناحیه ی او نازل شده (قرآن) دل هایشان را نرم نمیکند؛ زیرا شأن “ذکر خدا و قرآن” این است که اگر به میان مؤمنین آید بی درنگ به دنبالش خشوعی در دل ایشان پدید آید. سپس خدای تعالی به این حقیقت اشاره می فرماید: که دلهای مسلمانان مانند دل های اهل کتاب دچار قساوت شده، و قلب قاسی از آنجا که در مقابل حق خشوع ندارد، از عبودیت خدا خارج است، و با بی باکی مرتکب گناه و فسق می شود. به این دلیل می فرماید: بسیاری از آنان فاسقند.
اعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ يُحْيِي الْأَرْ‌ضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿١٧﴾
بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند. به تحقیق ما آیات را برای شما آشکار گرداندیم، باشد که بیندیشید (۱۷)
یعنی نقشی که ذکر خدا و قرآن در زنده کردن دلهای مرده دارد همانند نقش باران است که به وسیله ی آن زمینهای مرده، زنده می شوند و این هر دو شایسته ی تدبر و تعقل است. غیر از این احتمال، دو احتمال دیگر نیز وجود دارد؛ ۱) آیه ممکن است بخواهد حس امید مؤمنین را تقویت کند و ایشان را به خشوع ترغیب نماید، چون وقتی خدا بتواند زمین مرده را زنده کند، شما نیز اگر رو به خدا کنید، از برکت ذکر خدا و قرآن قلب هایتان زنده خواهد شد. ۲) این جمله میخواهد مؤمنین را متوجه کند به این که خدای تعالی این دین را به حال خود وانمی گذارد، همواره مراقب آن است اگر ببیند جمعی از مؤمنین دچار قساوت قلب شده اند، و دیگر دربرابر اوامر او خاشع و تسلیم نیستند، دل هایی زنده و خاشع پدید می آورد تا او را آنطور که خودش می خواهد بپرستند و دربرابر اوامرش خاشع باشند، آری این همان خدایی است که زمین مرده را زنده میکند، برای او آوردن دلهای زنده کاری ندارد.
إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَ‌ضُوا اللَّـهَ قَرْ‌ضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِ‌يمٌ ﴿١٨﴾
همان مردان و زنان صدقه دهنده و آنها که به خدا وام نیکو دادند، دو چندان داده می شوند و برای شان اجری کریمانه است (۱۸)
این آیه شریفه داستان اجر کریم و پاداش چند برابر را دوباره خاطر نشان کرد، تا به این وسیله انفاق کردن در راه خدا را تشویق کرده باشد، در سابق انفاقگران را قرضدهندگان به خدا می خواند، و در این آیه صدقه دهندگان را نیز قرض دهندگان به خدا خوانده، که از ثمرات ایمان و خشوع است.
وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّـهِ وَرُ‌سُلِهِ أُولَـٰئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ ۖ وَالشُّهَدَاءُ عِندَ رَ‌بِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُ‌هُمْ وَنُورُ‌هُمْ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُ‌وا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَـٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ ﴿١٩﴾
و کسانی که به خدا و پیامبران او ایمان آوردند، آنها صدیقان و گواهان نزد پروردگارند که اجر و نورشان برای آنها محفوظ است، و کسانی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند، آنها اهل آتشند (۱۹)
خدای سبحان در آیه ی مورد بحث متعرض حال دو طایفه از مردم شده، یکی آنان که ملحق به صدیقین و شهدا هستند، یعنی برجستگان از مردم، که نزد خدا منزلتی چون منزلت آنان دارند، و به حکم خدا، و نه این که خودشان از نظر مقام با آنها برابر باشند، بلکه به حکم خدا پاداش و نوری نظیر پاداش و نور آنان خواهند داشت. و مراد از صدیقین کسانی هستند که ملکه ی صدق در گفتار و کردارشان سرایت کرده، و در نتیجه آنچه می گویند انجام هم میدهند. و شهدا عبارتند از کسانی که گواهان اعمال مردم در روز قیامتند، و به طور قطع اهل نجاتند؛ و طایفه دیگر کفاری هستندکه آیات او را تکذیب کرده، و به طور قطع اهل هلاکتند، و آنان عبارتند از مردمی که به هیچ وجه به راه خدا نمی آیند، اما طایفه ی سومی که نه نجاتشان قطعی است و نه هلاکت شان، همان هایی که ایمان دارند اما مرتکب گناهانی می شوند، که اینها هم طبقات مختلفی دارند، اینها مورد اشاره قرار نمی گیرند تا در میان خوف و رجا باقی بمانند و تحریک بشوند تا به اطاعت خدا و رسول او، خودشان را نجات بدهند، به همین جهت در آیه ی بعدی زندگی دنیا مذمت می شود، دنیایی که عده ای را وادار کرد از انفاق در راه خدا امتناع ورزند، سپس دعوت شان کرده به این که به سوی مغفرت و جنت سبقت بگیرند.
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَ‌اهُ مُصْفَرًّ‌ا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَ‌ةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَ‌ةٌ مِّنَ اللَّـهِ وَرِ‌ضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُ‌ورِ ﴿٢٠﴾
بدانید که زندگی دنیا بازی و سرگرمی و زینت و فخرفروشی شما به یکدیگر و فزون خواهی در اموال و فرزندان است. مثل بارانی است که محصولش کشاورزان را به شگفت آورد، سپس خشک و پژمرده شود و ببینی که زرد گشته و آنگاه خاشاک شود، و در آخرت یا عذاب شدید است یا آمرزش و رضای الهی و زندگی دنیا جز متاع غرور نیست (۲۰)
در واقع حب دنیا سرچشمه ی تمام گناهان است و آیه به خوبی حقیقت دنیا را بیان میدارد و ۵ خصلت برای آن ذکر می نماید، که هر دلبستهای به دنیا این خصلتها را در رفتار و کارهایش نشان میدهد؛ شیخ بهایی (رحمة الله علیه) می فرماید: انسان تا کودک است حریص در لعب و بازی است، و همین که به حد بلوغ میرسد و استخوان بندیش محکم می شود علاقه مند به لهو و سرگرمیها می شود، و پس از آن که بلوغش به حد نهایت رسید، به آرایش خود و زندگیش می پردازد و همواره به فکر این است که لباس فاخری تهیه کند، مرکب جالبی سوار شود، منزل زیبایی بسازد. و بعد از این سنین به حد کهولت میرسد آن وقت است که دیگر به اینگونه امور توجه ی نمیکند، و برایش قانع کننده نیست، بلکه بیشتر به فکر تفاخر به حسب و نسب میافتد، و چون سالخورده شد همه ی کوشش و تلاشش در بیشتر کردن مال و اولاد صرف میشود. در ادامه، آیه شریفه، زندگی دنیا را که انسان فریب خورده دل به آن می بندد، و چیزی نمی گذرد که به حکم اجبار همه را از کف میدهد، با مثالی تشریح و بیان میکند. می فرماید: مثل زندگی دنیا در بهجت و فریبندگیش و سپس در زوال و از دست رفتنش،مانند بارانی است که به موقع میبارد، و باعث روییدن گیاهان و زراعت ها می شود و زراعت کاران از روییدن آنها خوشحال می شوند، و آن زراعت و گیاه همچنان رشد میکند تا به حد نهایی نموش برسد، و رفته رفته رو به زردی بگذارد، و سپس گیاهی خشکیده و شکسته شود، و بادها از هر سو به سوی دیگرش ببرد. بنابراین؛ بازده عمر انسان از دو حال خارج نیست، یا عذاب شدید است یا مغفرت و رضوان خدا. اگر مغفرت قبل از رضوان آمده، برای این است که مقدمه ی رضوان الهی شستشو و تطهیر انسان است. اما عذاب را از ناحیه ی خدا ندانست تا بفهماند غرض اصلی خلقت مغفرت است نه عذاب؛ و این که خود انسان سبب عذاب می شود، نه خدا. سپس هشدار می دهد که مبادا زندگی دنیا با آن غرور خاصش شما را مغرور سازد و به صورت ابزاری برای فریب خود و دیگران و غافل ماندن از ارزش های الهی و سعادت جاویدان در آید.
سَابِقُوا إِلَىٰ مَغْفِرَ‌ةٍ مِّن رَّ‌بِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْ‌ضُهَا كَعَرْ‌ضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّـهِ وَرُ‌سُلِهِ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿٢١﴾
به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن چون پهنای آسمان و زمین است بر یکدیگر پیشی گیرید. برای کسانی آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند. این فضل خداست که به هرکس که بخواهد می دهد و خداوند صاحب فضل بزرگ است (۲۱)
بعد از بیان ناپایداری جهان و لذت آن و این که مردم در مواهب دنیوی نسبت به یکدیگر تفاخر و تکاثر می جویند، مردم را به یک مسابقه ی روحانی برای کسب آنچه پایدار و سزاوار است دعوت می کند. اگر مغفرت را قبل از بهشت ذکر کرده، برای این است که بفهماند فردی موفق به ورود در بهشت میشود که قبلا آلودگیها و قذارت های گناهانش ریخته شده باشد؛ چون زندگی در بهشت یک زندگی طیب و طاهر در عالمی طاهر است. وسعت این بهشت همانند وسعت آسمانها و زمین است و برای افرادی آماده است که به خدا و رسولانش ایمان دارند و این حاکی از مرتبه ی عالی ایمان آنهاست، که همیشه همراه با اعمال صالحه و اجتناب از فسق و گناه است. البته بهشتی با این وسعت و مواهب عظیمش به واسطه ی فضل خدا داده میشود؛ زیرا بندگان خدا و اعمال ناچیزشان آنها را مستحق و طلب کار هیچ پاداشی، آن هم به این عظمت، از جانب خدا نمی کند؛ چون میدانیم که هم بنده و هم اعمال او ملک خدایند، و این که نتایج اعمال انسان عاید خدا نمیشود تا به آن پاداش دهد.
مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الْأَرْ‌ضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَ‌أَهَا ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى اللَّـهِ يَسِيرٌ ﴿٢٢﴾
هیچ مصیبتی نه در زمین و نه در جانتان روی ندهد مگر پیش از آن که آن را پدید آوریم، در کتابی ثبت است. همانا این بر خدا آسان است (۲۲)
آیه شریفه برای تأکید به عدم دلبستگی به دنیا، می فرماید: هیچ مصیبتی در زمین، مانند: قحطی، زلزله، بیماری، مردن و کشته شدن نیست مگر آن که همه از قبل مقرر شده و در لوح محفوظ ثبت است. پس مصائبی که سبب نقص در اموال و انفس میگردد، نباید موجب شود که مردم دست از انفاق برداشته و ازشرکت در جهاد تخلف کنند. باید توجه داشت مصائبی که در آیه به آن اشاره شده، اجتناب ناپذیرند، چون بعضی از آنها مولود اعمال انسانهاست (۳۰/شوری). در انتها می فرماید: تقدیر حوادث قبل از وقوع آن، و راندن قضای حتمی آن برای خدای تعالی آسانست. و منظور از لوح محفوظ می تواند علم بی پایان خدا باشد.
لِّكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَ‌حُوا بِمَا آتَاكُمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿٢٣﴾
تا بر آنچه از دست شما رفته است اندوه نخورید و بدانچه به شما داده شده سرمست نباشید، و خدا هیچ خودپسند فخرفروشی را دوست نمی دارد (۲۳)
یعنی این که ما به شما خبر میدهیم که حوادث را قبل از این که حادث شود نوشته ایم، برای این خبر می دهیم که از این به بعد دیگر به خاطر نعمتی که از دستتان می رود اندوه مخورید، و به خاطر نعمتی که خدا به شما می دهد خوشحالی مکنید، برای این که انسان اگر یقین کند که آنچه فوت شده باید می شد، و ممکن نبود فوت نشود، و آنجه عایدش شده باید میشد و ممکن نبود نشود، ودیعه ای است که خدا به او سپرده، پس به هنگام فوت نعمت خیلی غصه نمی خورد، و به هنگام آمدن نعمت خیلی شادمان نمی گردد. بنابراین؛ قبول چنین طرز تفکری دیگر جایی برای تکبر و تفاخر باقی نمی گذارد، پس افرادی که دچار تکبر و تفاخر و فخرفروشی هستند، معلوم است که اعتقادی به تقدیر خدا و تسلیم در برابر اراده ی او ندارند، خداوند هم چنین افرادی را دوست ندارد.
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُ‌ونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ ۗ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّـهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ﴿٢٤﴾
همان کسانی که بخل می ورزند و مردم را به بخل وامی دارند. و هر که روی گرداند، قطعا خدا بی نیاز ستوده است (۲۴)
این آیه، صفت و نشانی متکبر فخرفروش را می دهد، و می فهماند که اگر خدا آن دو را دوست نمی دارد، به این علت است که آنها با بخل ورزیدن، می خواهند مال خود را که تکیه گاه آنان در این تکبر و فخرفروشی است، از دست ندهند؛ و اگر مردم را به بخل ورزیدن سفارش می کنند، برای این است که سخاوت و بذل و بخشش در مردم شایع نشود که در این صورت بخل آنان بیشتر نمود می کند و او رسوا می شود، و دیگر این که بخل جزء اخلاق اوست پس تبلیغ کننده آنست. در انتها می فرماید: کسانی از انفاق در راه خدا روگردانند، و از مواعظ او پند نمیگیرند، که اطمینان قلبی برایشان حاصل نمی شود که، صفت دنیا و نعمت بهشت همان است که خدا بیان کرده، و همچنین باور ندارند که تقدیر امور به دست اوست، چون او غنی است و احتیاجی به انفاق ندارد، و حمید است و شایسته ی هر حمد و ستایش.
لَقَدْ أَرْ‌سَلْنَا رُ‌سُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّـهُ مَن يَنصُرُ‌هُ وَرُ‌سُلَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴿٢٥﴾
به راستی ما پیامبران خود را با دلالیل آشکار فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل نمودیم تا مردم به عدل و انصاف برخیزند، و آهن را که درآن نیرویی شدید و منافعی برای مردم است پدید آوردیم، و تا خدا معلوم بدارد چه کسی در نهان او و پیامبرانش را یاری می کند بی آن که او را ببیند، بی تردید خدا قوی و شکست ناپذیر است (۲۵)
یعنی پیامبران با سه وسیله مجهز شده اند تا قسط و عدل حاکم گردد؛ یکی بیّنات، مانند معجزات و دلایل عقلی، دیگری کتاب، که همان وحیی است که به صورت کتاب درآید و شامل معارف دینی می باشد، و سومی میزان است، یعنی احکام و قوانینی که تمام اعمال انسان ها با آن سنجیده می شود. بنابراین؛ چه زیباست که قرآن هم بیّنه است و هم کتاب و هم میزان. این سه وسیله برای این است که مردم قیام به قسط کنند. البته در آیات مختلف قرآن اهداف متعددی از بعثت انبیا ذکر شده مانند، تعلیم و تربیت، شکستن زنجیرهای اسارت و تکمیل ارزش های اخلاقی و نیک، پیداست که این اهداف در طول یکدیگرند، به این معنا که مثلا اجرای قسط و عدل بدون تربیت افراد تحقق ناپذیرست، و شاید به همین دلیل فرمود: هدف این بوده که مردم مجری قسط و عدل شوند و نفرمود: هدف این بوده که انسانها وادار به اقامه ی قسط شوند. اما برای ساختن یک مجتمع عادل علاوه بر تربیت انسانهای عادل، آهن نیز لازم است تا جلوی طغیانگران و هر فردی که مانع اجرای عدل می گردد، گرفته شود. گوش های از منافع آهن، صنعت است و گوش های دیگر وسایل جنگی و …علاوه بر این منافع، هدف دیگری برای انزال (آفرینش) آهن بوده است و آن این که خدا معلوم کند چه کسی او و رسولانش را در حال غیبت رسول و به هنگام جهاد یاری میکند تا حق گسترش یابد. البته دستور خدای تعالی به جهاد برای این بوده که افراد مطیع را از دیگران جدا کند، نه این که خدای تعالی احتیاجی به یاری بندگان داشته باشد، چون خدا قویای است که به هیچ وجه ضعف در او راه ندارد، و عزیزی است که ذلت به سویش راه نمی یابد.
وَلَقَدْ أَرْ‌سَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَ‌اهِيمَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّ‌يَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ ۖ فَمِنْهُم مُّهْتَدٍ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿٢٦﴾
و همانا نوح و ابراهیم را فرستادیم و در میان فرزندان آن دو نبوت و کتاب نهادیم، پس برخی از آنها هدایت یافته و بسیاری از آنان فاسق بودند (۲۶)
بعد از ذکر یک سلسله اصول کلی مربوط به ارسال انبیا و اهداف ایشان، به بعضی از اقوام پیشین اشاره میکند و می فرماید: تقوا و فسق در امت های گذشته نیز همواره جریان داشته، و تا امروز جریان دارد، پس این طور نیست که امتی با تمام افرادش صالح باشند و یا بشوند، بلکه همواره چنین بوده، که عده بسیاری از افراد امت ها به فسق گراییده اند.
ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَىٰ آثَارِ‌هِم بِرُ‌سُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْ‌يَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَ‌أْفَةً وَرَ‌حْمَةً وَرَ‌هْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِ‌ضْوَانِ اللَّـهِ فَمَا رَ‌عَوْهَا حَقَّ رِ‌عَايَتِهَا ۖ فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَ‌هُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿٢٧﴾
آنگاه به دنبال آنان پیامبران خود را پی درپی آوردیم، و عیسی پسر مریم را از پی آنها فرستادیم و او را انجیل دادیم، و در دل های کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت نهادیم و ترک دنیایی که از خود ساختند ما آن را بر ایشان مقرر نکردیم، گرچه به طلب خشنودی خدا بود، اما حق آن را رعایت نکردند. پس ما به کسانی از آنها که ایمان آوردند پاداش شان را دادیم و بسیاری از آنان فاسقند (۲۷)
آیه شریفه اشاره دارد به این که طریقه ای که بشر باید درپیش بگیرد یک طریقه است، که آیندگان باید آن را به دنبال گذشتگان پیش بگیرند. سپس به عیسی(ع) و کتاب انجیل اشاره می کند و ویژگی های پیروان او را بیان میدارد، که قلب شان مملو از رأفت و رحمت بود، یعنی خدا آنان را موفق به رأفت و رحمت در بین خود کرده، در نتیجه برپایه ی کمک به یکدیگر و مسالمت زندگی می کردند. سپس می فرماید: پیروان مسیح (ع) از پیش خود رُهبانیتّی را بدعت نمودند (چیزی را جزو دین نمودند) که ما آن را برای آنها تشریع نکرده بودیم، امّا خود آنها برای خشنودی خدا و بدست آوردن رضوان او آن را بر خود واجب کرده بودند، ولی آنطور که باید همان رهبانیت خود ساخته را حفظ نکردند، و از حدود آن تجاوز کردند. در این گفتار اشاره ای است به این که رهبانیتی که یاران مسیح از پیش خود ساختند، هرچند خدای تعالی تشریعش نکرده بود، ولی مورد رضایت خدای تعالی بوده، امّا به تدریج این سنّت و ابداع حسنه به انحراف کشیده شد و آلوده به گناه و زشتی گردید.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَآمِنُوا بِرَ‌سُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّ‌حْمَتِهِ وَيَجْعَل لَّكُمْ نُورً‌ا تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّـهُ غَفُورٌ رَّ‌حِيمٌ ﴿٢٨﴾
ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا دارید و به پیامبر او ایمان آورید تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد و برای شما نوری قرار دهد که بدان راه روید و شما را بیامرزد، و خداوند آمرزنده ی مهربان است(۲۸)
در این آیه کسانی را که ایمان آوردند به تقوا و ایمان به رسول امر میکند، یعنی خود را به ایمانی بالاتر ارتقا بخشند، و کسی که دارای این مرتبه ی برتر از ایمان بشود و پیروی کامل از رسول نماید، ثوابی روی ثواب دارد، همان طور که ایمانی روی ایمان دارد؛ و البته خدای تعالی به این حد اکتفا نمی کند، بلکه برای آنها نوری قرار می دهد که هم در دنیا، هم در آخرت همراه آنهاست، علاوه بر این دو، گناهان ایشان را نیز می بخشاید و به این ترتیب خدای تعالی مواهب خود را نسبت به آنها تکمیل می کند. در انتها لازم است به رابطه ی نور و تقوا اشاره شود: بزرگترین مانع شناخت و درک حقایق، هوس ها و آرزوهای دور و دراز و زنگارهایی است که، بر قلوب انسانهاست و اجازه نمی دهد تا قضاوت صحیح کند و حقایق را آنطور که باید بشناسد و ببیند، امّا هنگامی که در پرتو نور ایمان قرار میگیرد و گرد و غبارها از دل فرو می نشیند، آفتاب حقیقت برصحنهی قلب میتابد و حقایق آشکار می گردد.
لِّئَلَّا يَعْلَمَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَلَّا يَقْدِرُ‌ونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِّن فَضْلِ اللَّـهِ ۙ وَأَنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿٢٩﴾
تا اهل کتاب بدانند که آنها قادر بر چیزی از فضل خدا نیستند و بیتردید فضل و بخشش به دست خداست، آن را به هرکه خواهد عطا میکند، و خدا صاحب فضل و بخشش بزرگ است (۲۹)
یعنی اگر ما ایشان را با این که مرتبه ای از ایمان داشتند امر به ایمان کردیم، و وعده شان دادیم که ثوابی بر ثواب آنها میدهیم و نور و مغفرتشان ارزانی می داریم، همه برای این بود که اهل کتاب خیال نکنند مؤمنین هیچ قدرتی ندارند، و به هیچ وجه دست شان به فضل خدا نمی رسد، و تنها مؤمنین اهل کتابند که اگر ایمان داشته باشند أجرشان دو چندان می شود. باید بدانند که فضل به دست خداست و او دارای فضلی عظیم است و به هرکه بخواهد می دهد.