بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوندی که رحمت عامّش شامل همه و رحمت خاصّش از آن مؤمنين است.
أَلَمْ نَشرحْ لَكَ صَدْرَكَ ﴿١﴾
آيا ما سينه ی تو را گشاده نساختيم؟ (١)
مراد از شرح صدر رسول خدا (ص)، گستردگی و وسعت روح و فکر ايشان است، به طوری که ظرفيت گرفتن وحی را داشته باشد و نيز نيروی تبليغ آن و تحمل ناملايماتی را که در اين راه می بيند داشته باشد، به عبارتی ديگر: نفس شريف آنجناب را طوری نيرومند کند که نهايت درجه ی استعداد را برای قبول افاضات الهی را پيدا کند.[1]
وَ وَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ ﴿٢﴾ الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ ﴿٣﴾
و بار سنگين را از تو برنداشتيم؟(٢) که بر پشت تو سنگينی مي کرد.(٣)
“وزر” در لغت به معنی سنگين است و گناهان را نيز به همين جهت وزر گويند؛ چرا که بار سنگينی است بر دوش گنهکار. اين کدام بار بود که خداوند از پشت پيامبرش برداشت؟ آيات به خوبی نشان می دهد که منظور همان مشکلات رسالت و نبوت و دعوت به سوی توحيد و يکتا پرستی است، که همه ی انبيا با آن روبرو بودند، منتهی اين مشکلات و مسايل به جهت شرايط زمانی و مکانی برای رسول (ص) سخت و سنگين تر بود.[2]
وَ رَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ ﴿٤﴾
و آوازه ات را بلند کرديم. (۴)
يعنی موهبت ديگر آن است که خدا با وجود تمام دشمنی های مخالفین، آوازه ی رسولش را همراه با گسترش و نفوذ اسلام بلند ساخت، به گونه‌ای که خدای تعالی نام او را قرين نام خود کرد و در نتيجه در مسأله ی شهادتين که اساس دين خداست، نام او کنار نام پروردگارش قرار گرفت و بر هر مسلمانی واجب کرد که در هر روز در نمازهای پنجگانه واجب نام آن جناب را همراه با نام خدای تعالی جاری سازد.[3]
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٦﴾
پس به یقین با هر سختی آسانی است (۵) آری به یقین با هر سختی آسانی است. (۶)
رسالتی که خدای تعالی بر آنجناب تحمیل کرده، و دستور داد مردم را به سوی آن دعوت کند، سنگین ترین باری است که بر یک بشر تحمیل شود، و هم چنین تکذیبی که قومش نسبت به دعوتش نمودند، و اصراری که در محو نام او می ورزیدند، همه برای آنجناب دشواری روی دشواری بود، لذا خدای تعالی می فرماید: اگر از تو بار سنگين را برداشتيم و نامت را بلند ساختيم، برای اين بود که سنّت ما بر اين جاری شده که بعد از هر سختی، آسانی بفرستيم، یعنی با هر دشواری نوعی گشایش هست، و منظور از کلمه (با) واقع شدن آسانی به دنبال سختی است، نه این که آسانی و سختی در زمان واحد اتفاق بیفتد.[4] در آخر برای آن که اهمیت این سنّت الهی معلوم شود، باید اضافه کرد که اگر همیشه سختی باشد، ناامیدی مانع حرکت می شود و اگر همیشه آسانی باشد، بینیازی مانع حرکت و تنها در شرایط حاکمیت این سنت یعنی همراه بودن آسانی و سختی، زمینه برای حرکت مداوم فراهم می شود.[5]
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ ﴿٧﴾ وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَب ﴿٨﴾
پس چون فراغت یافتی به عبادت کوش (٧) و به سوی پروردگارت توجه کن. (٨)
این آیه خطاب به رسول خدا (ص) است، و چون حرف (فاء) در آغازش آمده نتیجه گیری از بیان آیات قبل است، که سخن از تحمیل رسالت و دعوت بر آنجناب داشت، و منت های خدا بر او که شرح صدرش داده، وزر را از او برداشت، و نامش را بلند آوازه کرد، را برمی شمرد، لذا می فرماید: حال که معلوم شد هر سختی که تصور شود، بعدش آسانی می آيد و زمام سختی و آسانی تنها به دست خداست، پس هرگاه از انجام آنچه بر تو واجب شده فارغ شدی، نفس خود را در راه خدا يعنی عبادت و دعا خسته کن و در آن رغبت نشان بده، تا خدا بر تو منت نهاده، راحتی دنبال اين خستگی و آسانی دنبال اين سختی را به تو روزی فرمايد.[6]